Algemeen directeur van Artsen zonder Grenzen

Dagelijks te maken met brandhaarden: Arjan Hehenkamp

Het leven van Arjan Hehenkamp is nauw verweven met Artsen zonder Grenzen. Een gesprek leidt vrij snel naar de organisatie. Niet vreemd; al decennialang vervult hij diverse functies voor AzG. Sinds 2011 is Arjan algemeen directeur.

Antropologie

Al vroeg belandt de geboren Rotterdammer bij de stichting. “Ik zat vroeger op de Vrije School. Dat was ook op zaterdag. Daardoor kon ik helaas niet voetballen. Ik zat dus bij de padvinderij. De hopman werd vriend. Hij ging als verpleegkundige voor AzG naar Darfur. Tijdens mijn studie reisde ik met een aantal vrienden naar Khartoum om hem te bezoeken. Met een gammel vliegtuig van Balkan Air…” Nadat Arjan in 1992 zijn studie antropologie in Utrecht afrondt, gaat hij met de verpleegkundige uit eten. “Hij vroeg of ik niet voor AzG wilde werken. Ik kon aan het werk, vertrok en zat ineens middenin de hongersnood in Somalië.” Als logistiek medewerker coördineert Arjan in Somalië vanuit buurland Kenia financiën, logistiek en administratie. Hij doet inkoop en transport, haalt mensen op van het vliegveld en stelt hen gerust. “In Kenia werkten we met zijn tweeën. Veel verantwoordelijkheden, dat was leuk. Op een bepaald moment ruilde ik met iemand van het kantoor in Somalië. Daar werd flink gevochten. Heftig. Over al de gevaren en consequenties dacht ik niet erg na. Ik was jong, avontuurlijk ingesteld. Ook de spanning sprak aan.” Nog komt Arjan door zijn werk geregeld in probleemgebieden. Voor sommige reizen praat hij vooraf met zijn drie zonen, van 16, 14 en 12, en met vrouw Marie. “Zodat ze de risico’s begrijpen. Waarom ik het doe. En het accepteren.”

Grimmiger

In de jaren dat er nog geen gezin is, reist hij af naar diverse brandhaarden. “Ik begon met langere missies van 11 maanden naar Somalië, Noord-Soedan en Afghanistan. Vanaf 1995 heb ik drie jaar gewerkt voor het Emergency Team dat noodhulpprojecten in ramp- en crisisgebieden opstart. Hiermee kom je overal waar het misgaat; Rwanda, Bosnië, Sierra Leone, Ghana. Ik stond nooit erg bij de risico’s stil. Die accepteerde ik.” Ze veranderden met de jaren. Iets als ontvoering kwam vroeger nauwelijks voor. “Na 2004 werd het grimmiger, de tactieken gewelddadiger. De War on Terror heeft tot behoorlijke escalatie en polarisatie geleid. Als organisatie word je daarin meegezogen. In ieder geval in perceptie; achterdocht tegenover Westerse organisaties. Dat moeten we ter plekke wegwerken. AzG heeft geen politieke of militaire agenda.”

Nijlpaarden

Tijdens de missie in Bosnië ontmoet hij Marie, die er als arts werkt. In 2000 verhuizen ze samen met hun inmiddels geboren oudste zoon naar Nairobi in Kenia. Van daaruit werkt Arjan als landencoördinator voor Zuid-Soedan. “Een coördinator zorgt ervoor dat alle omstandigheden dusdanig zijn dat de artsen hun werk goed kunnen doen. Er komt strategie en tactiek bij kijken. Wat betreft bevoorrading bijvoorbeeld. Of als een team geëvacueerd wordt. Dat beslist een team zelf overigens.” Zo wordt een keer ’s nachts per radio gebeld. Een korte mededeling: er komen mensen aan. “Ze zeiden: we gaan nu rennen. Van te voren heb je twee of drie plekken afgesproken waar ze naartoe gaan. Dit team moest de Nijl oversteken. Met krokodillen en nijlpaarden. Dat ging goed. Ik zorg in zo’n geval dat er op de afgesproken plek een vliegtuig komt. Bij bijvoorbeeld een ‘politieke’ aanleiding is evacuatie minder acuut. Dan ga je in overleg.”

Intens

Zo’n programma in Zuid-Soedan, wat moeten we ons daarbij voorstellen? “Er was geen infrastructuur, geen stenen gebouwen. Alles heel basis. Het begint met 6 tukuls, hutten. Mensen zijn, doordat er veel oorlog is, behoorlijk mobiel. Zo’n plek kan dan snel uitgroeien tot 400 tukuls. Gewoon omdat er medische zorg is. En banen. Bovendien geeft de aanwezigheid van een internationale organisatie een gevoel van veiligheid.” Het gezin Hehenkamp woont in Nairobi in verschillende huizen. Ondermeer in een compound met hek eromheen. “Marie heeft een paar keer als dokter gewerkt maar richtte zich toen vooral op de jongens terwijl ik werkte. Dat was voor ons een bewuste keuze. Voor de geboorte van onze tweede zijn we even naar Nederland gegaan, de derde is in Kenia geboren.” In die jaren, en eigenlijk nog, werkt Arjan dag en nacht voor AzG. Een intense organisatie, vindt hij. “Je bent er continu mee bezig. Het zit in je hoofd. Het is één grote AzG-familie, ook door onze cultuur. In het veld wordt alles, eten, behuizing, gedeeld. Anders dan bij de meeste organisaties binnen deze sector bestaat het bestuur, uitgezonderd bijvoorbeeld de penningmeester, uit mensen die in dat veld werkzaam zijn geweest. Een bijzondere structuur en passend bij deze zelf-kritische organisatie.”

Veren laten

Twintig jaar geleden werkten de diverse AzG-kantoren wereldwijd nog niet zo intensief samen. “We zijn enorm gegroeid, werken in 30 landen. In Amsterdam alleen al werken 220 man voltijds. Er zijn programma’s met behoorlijke aantallen; 40.000 HIV patiënten, evenzoveel TBC patiënten. Ziekenhuizen, klinieken. Een chirurgisch project vergt een flinke investering in ondersteunende capaciteit. Met bijbehorende logistiek. De afweging hoeveel geld je waaraan besteed is dus heel belangrijk. Van de 100 euro wordt 85 in het veld besteed. Om ergens te kunnen werken moet je accepteren dat er veel onderhandelen bij komt. En helaas ook fraude.” AzG biedt in de meest onmogelijke omstandigheden hulp. In de meest corrupte en gewelddadige landen. “We zijn strak op interne fraude en externe corruptie. Het is zoeken naar de balans als je mensen wilt helpen. Soms komen we voor onmogelijke situaties te staan. Dan is de enige manier: veren laten en compromissen sluiten.” Arjan vertelt dat AzG van tegenwoordig qua grootte en wereldwijde aanwezigheid vergelijkbaar is met een multinational. Deze omvang vergt behoorlijk wat organisatie en coördinatie. Hoe gaat zo’n organisatie om met alle risico’s? “Risico is inherent aan ons werk. Daarom zijn goede informatie, risico’s inschatten en keuzes maken belangrijk. Dit samen bepaalt: wel of geen missie. Als de situatie te gevaarlijk is, leggen we dat uit. We hebben de vrijheid om nee te zeggen. Vaak zeggen we ja.”

Vluchtelingen

Eerder was Arjan 6 jaar operationeel directeur. “Dat waren tropenjaren. De kinderen waren jong, ik reisde veel. Als algemeen directeur kijk ik op een andere manier naar dezelfde organisatie. Met interessante ethische en mathematische kwesties. Bijvoorbeeld met fondsenwerving, interactie met donateurs en buitenwereld. Ik werk vooral in Amsterdam, maar heb ook veel overleg in het buitenland. In Geneve laatst bijvoorbeeld, met de UN Vluchtelingenorganisatie over dit historisch grote vluchtelingenprobleem. We kennen de situatie waaruit deze mensen komen, voelen ons verwant met hen. Kobane in Syrië bijvoorbeeld is helemaal kapot gebombardeerd. Omdat AzG er programma’s heeft lopen, weten we dat de inwoners daar de meest dramatische omstandigheden hebben meegemaakt. Deze mensen vluchten nu van de ene plek naar de andere. We komen ze door onze projecten overal tegen; in Syrië, Turkije, Griekenland, de hele vluchtroute. Overigens heb ik persoonlijk ervaren hoe goed de gemeente Zwolle en de Zwollenaren omgaan met de asielzoekers in de IJsselhallen. Daar ben ik gepast trots op.”

Hardlopen

Sinds 2004 woont Arjan in Heino. Pas sinds een paar jaar echter heeft hij het dorp en omgeving beter leren kennen. “Dat komt door het hardlopen. De eerste keer dat ik het deed was ik helemaal kapot. Nu is het echt een uitlaatklep. Met RCL deed ik de voorbereiding voor de marathon van Rotterdam. Zo kom je overal, ontdek je de omgeving. Erg leuk.” Ook ontspannen is wandelen in de bergen tijdens vakanties. “Nooit gedacht dat dat mijn hobby zou worden. Maar van hut naar hut trekken, omgeven door niks, geen bereik; dat is mooi. Niets dan de omgeving en elkaar.” Voor hem en zijn gezin voelen Heino en Salland als thuis. “Het is hier prachtig wonen. Door school en voetbal zitten onze jongens echt in de haarvaten van het dorp.” Door AzG heeft Arjan veel met groot leed, geweld, enorme problemen en brandhaarden te maken. Heeft dat invloed op zijn dagelijks leven in Heino? “Als er één ding is dat ik gaandeweg geleerd heb, is dat je moet oppassen dat het grote, de grote problemen, de grote schaal, niet leiden tot een verwrongen beeld van de werkelijkheid. Dus niet het kleine leed in de eigen omgeving onderschatten. Uiteindelijk gaat het altijd, net als bij AzG, om het helpen van mensen.”